پيام
+
[تلگرام]
خارخاسَکيسم و سلاطين اقتصاد ايران
محمد فاضلي – عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي
پدر عزيزم قريب سي سال پيش حدود يک هکتار سيب‌زميني در زمين‌هاي پدري‌اش کاشته بود که سراسر آن‌را خارخاسک گرفته بود. گياه خارخاسک – که در منطقه فراهان اراک آن‌را پِيکُل مي‌نامند - علي‌رغم اين‌که گياه دارويي مفيدي است، ولي براي سيب‌زميني آفت جدي است. شاخه‌هاي پِيکُل به سرعت روي زمين دراز مي‌شوند (اصطلاحاً دستک مي‌زنند) و عرصه را بر گياهان کشت‌شده تنگ مي‌کنند. خارهاي مخوف و قدرتمندي هم دارد که گاه از زيره کفش هم عبور کرده و مزرعه‌دار را آزار مي‌دهند. موقع برداشت محصول با دست هم آزاردهنده‌اند.
من در آن سنين نوجواني، عاشق گذران تابستان در روستا بودم و وجين کردن پيکل‌ها بهانه خوبي براي ماندن در مصلح‌آباد بود. صبح مي‌رفتم سر زمين، شُل‌کاري و تفريحي، دو سه ساعتي پيکل‌ها را با بيل مي‌زدم و روي هم پشته مي‌کردم.
چند روز طول مي‌کشيد تا به ته زمين برسم. پِيکل‌ها را مي‌زدم، نوبت آب زمين رسيده بود. آب مي‌گرفتيم، زمين گل مي‌شد و چند روزي نمي‌شد پا در زمين گذاشت. زمين که خشک مي‌شد، دوباره پيکل‌ها سرتاسر زمين روييده بودند. روز از نو، روزي از نو. بهانه خوبي براي تفريح، گرفتن ژست کار کردن و گذراندن تابستان بود.
يک مقايسه
اين خاطره به چه کار مي‌آيد؟ ايران سرزمين سلاطين شده است. سلطان شکر، سلطان سکه، سلطان مرکبات و اخيراً سلطان خودرو نام‌هايي است که بيشتر شنيده‌ايم. سلاطين ديگري هم شايد باشند که هنوز آشکار نشده‌اند. داستان اين سلاطين درست عين همان پيکل‌ها (خارخاسک‌هاي) مزرعه سيب‌زميني پدرم شده است. سلطاني اعدام مي‌شود و مدتي بعد سلطاني ديگر مي‌رويد. چند شباهت بين دو داستان هست.
يک. پيکل مفيد است اگر در زمين کشت گياهان دارويي برويد. سلاطين هم آدم‌هاي ريسک‌پذيري هستند که براي فعاليت اقتصادي کارآفرينانه پرريسک مفيدند، اما اين ريسک‌پذيري‌شان در زمين اقتصاد مستعد فساد ايران و انباشته از توزيع رانت‌هاي غيرمولد، بلاي جان جامعه، اقتصاد و در نهايت خودشان مي‌شود.
دو. پيکل‌ها خارهاي محکم آزاردهنده‌اي دارند که به پاي مزرعه‌دار مي‌روند و گياهانش را نابود مي‌کنند. سلاطين هم همين گونه‌اند، انسان خاردارند، خارشان به چشم اقتصاد، جامعه و مشروعيت حکومت مي‌رود.
سه. زمين مستعد رويش پيکل را هر قدر وجين کنيد، با اولين آب، دوباره مي‌رويند و نشو و نما مي‌کنند. سلاطين هم اين گونه‌اند. يکي را اعدام مي‌کنند، با بالا زدن اولين بحران بعدي در اقتصاد – ناشي از عود کردن‌هاي دوره‌اي مشکلات ساختاري، عين آب دادن‌هاي دوره‌اي به زمين – سلاطين رشد مي‌کنند.
چهار. حکمران و قوه قضائيه عين زارع بيل به دست، برخي سلاطين را وجين مي‌کند (احتمالاً فقط برخي)، اما اعدام يکي تمام نشده، ديگر سلاطين روييده‌اند.
من يک تابستان پيکل وجين کردم و هيچ وقت از نپرسيدم مزرعه‌هاي ديگر چرا اين‌قدر پيکل ندارند. البته نوجوان بودم و پيکل بهانه خوبي براي ماندن در روستا و اداي کار کردن درآوردن بود.
سياست‌گذار هم ظاهراً از خودش نمي‌پرسد چرا سلاطين در آلمان، کره جنوبي، ژاپن و ... رشد نمي‌کنند؟ ممالکي که اصلاً مجازات اعدام در آن‌ها وجود ندارد، چگونه بي‌سلطان شده‌اند؟ زمين اقتصاد مملکت ما چيست که سلطان بار مي‌آورد؟ آيا دانش سلطان‌زدايي در جهان وجود دارد؟ اين دانش همان علم اقتصاد يا علوم حکمراني متداول در عالم نيست؟
حکمرانان از خودشان نمي‌پرسند ما انقلاب کرديم تا سلطان نداشته باشيم، پس چرا سلاطين داريم؟ عباراتي مثل «اين سلاطين محصول نگاه ليبرالي، غرب‌گراي، اشراف‌زده ... (صداي بوق) ... است» را بارها شنيده‌ايم، اما اين سلاطين در مهد ليبراليسم اقتصادي و خود غرب و کانون‌هاي ثروت و قدرت جهاني به شکل سلاطين وطني وجود ندارند. فکر نمي‌کنيد مشکل چيزي ديگري است؟
من نوجواني بودم از سر تفريح و وقت‌گذراني تابستاني در روستا، کل وقتم را هم که پيکل وجين مي‌کردم به جايي بر نمي‌خورد، چهار تن سيب‌زميني مزرعه پدر هم سه تن مي‌شد، خيلي اهميت نداشت. کار حکومت اما اين نيست که دائم سلطان پيدا کند. اعدام کردن آدم‌هاي ريسک‌پذيري که مي‌توانسته‌اند احتمالاً کارآفرين خوبي هم باشند خوب نيست.
شيوه فعلي مقابله با «سلطان»ها را مي‌توان «خارخاسکيسم» يا «پِيکُليسم» ناميد. سلطان‌خيزي پي‌آمد ناگزير پِيکُليسم است و به قياس راه‌ها به سوي خدا که به عدد خلق‌الله است، به عدد کالاهاي مهم هم سلطان از خارخاسکيسم و پيکليسم برمي‌خيزد. لاجرم، پيکل وجين کردن من براي پدرم فايده نداشت، اعدام سلاطين هم براي فاطي تنبون نمي‌شود. اين حکمراني اقتصادي هر چه نيست، پيکليستي هست.
@organizationalbehavior
انديشه نگار
99/4/9
* راوندي *
احسنت ... خدايا قدرت بده خارها را ريشه کن کنيم .
رود تنها نيست
{a h=ravandi} راوندي {/a} همزمان با ريشه کني بايدمحيططوري باشه که رشد انسان هاي مفيد راحت باشه و خارها حداقل در مرحله جوانه زدن هر چند زيبا باشند شناسايي بشن و فرصت رشد و تخريب پيدا نکنند.
